Rebecca Thorn | BBC 100 Kadın
Uyarı: Bu haber cinsel şiddet tarifleri içermektedir
“Mano morta” İtalyancada “ölü el” demek. “Mano morta”, anneler ve kızları ortasında konuşuluyor. Arkadaş sohbetlerinde “mano morta”dan şikayet ediliyor. Kız çocuklarına okula giderken “mano morta” ya karşı dikkatli olmaları tembihleniyor.
Ama “ölü el” İtalyan folklöründe bir umacı değil, genel olarak bayanları gaye alan bir cinsel akın formu.
“Mano morta” bayanların mahrem yerlerine dokunmayı; elle tacizi tanımlıyor.
Birçok bayan kalabalık otobüslerde ya da trenlerde elle tacize uğradığını söylüyor.
İtalyancada mano morta, bu kasıtlı davranışı net bir formda tanımlıyor. Lakin öbür ülkelerde bayanlar tıpkı tacize uğramalarına rağmen, lisanlarında tam da bunu tanımlayan bir karşılık olmayabilir.
İngilizcede “gaslighting”, “upskirting” ve “love bombing” (aşk-sevgi bombardımanı) üzere sözcükler, farklı taciz cinslerini tanımlamak için giderek artan bir yaygınlıkta kullanılıyor.
Gaslighting – kişinin kendi çıkarı için bir oburunu taammüden yanıltması, ruhsal manipülasyon yoluyla birinin kendinden kuşku etmesini sağlama çabası- Merriam-Webster sözlüğü tarafından 2022’nin sözcüğü olarak seçildi.
Merriam-Webster’a nazaran bu yıl “gaslighting” sözü aramaları yüzde 1.740 oranında attı.
TikTok’ta #gaslighting görüntüleri 1,9 milyar sefer izlendi. #Love bombing vidolarının izlenme sayısı da 250 milyona yaklaştı.
Kadına karşı şiddet ve lisan konusunda araştırmalar yapan Dr. Alessia Tranchese, “Cinsel taciz ya da cinsiyetçiliğin öteki formlarını tanımlamayan bu sözcükler, feminizmin büyük bir toplumsal hareket olarak ortaya çıktığı vakitlerde lisana girdi.”
Portsmouth Üniversitesi İrtibat ve Uygulamalı Lisan Bilimi Kısmı öğretim üyesi Dr. Tranchese, mevcut taciz formlarını tanımlamak için kullanılan yeni sözcüklerin nasıl cinsiyete dayalı şiddete karşı çıkmanın bir yolu olabileceği üzerine çalışmalar yürütüyor:
“Dilin, hem bayanlar ve erkekler ortasındaki eşit olmayan bağları yansıttığını hem de bağların yaşama geçirilebildiği ve yine yaratılabildiği bir yer olduğunu söyleyebiliriz.”
Ama yeni sözcüklerin kullanıma sokulması, bugün dünyada bayanların karşı karşıya olduğu tacizlerle uğraşa sahiden katkıda bulunabilir mi?
BBC 100 Bayan dönemi kapsamında Birleşik Krallık, Güney Amerika ve Orta Doğu’da cinsel hücum ve tacizleri betimlemek için kullanılan sözcüklerin yayılmasına yönelik çalışmalar yapan üç bayanla konuştuk.
Stealthing
2020’de Michaela Coel’in “I May Destroy You” (Seni Mahvedebilirim) isimli televizyon dizisi yayına girer girmez çok sevildi. Ancak bir bayanın uğradığı cinsel taarruza odaklanan bu İngiliz dizisindeki bir sahne 20 bin kilometre ötedeki Şilili milletvekili Maite Orsini’yi derinden sarstı.
Bu sahnede Arabella, partnerinin cinsel münasebet sırasında, kendi isteği olmadan prezervatifini çıkarıyor. Bu durum için İngilizcede “stealthing” sözcüğü kullanıyor.
Aynı vakitte bir hukukçu olan Maite Orsini diziden sonra stealthing’in Birleşik Krallık, Almanya, Kanada ve ABD’nin California eyaletinde tecavüz olarak kabul edildiğini öğrenmiş.
Stealthing, Şili’de cürüm olarak kabul edilmediği için, bu cins olaylarla ilgili resmi bir data yok. Orsini daha sonra dostlarıyla, tanıdığı bireylerle ve iş yerindeki arkadaşlarıyla konuşunca bunun sonları aşan bir problem olduğunu ve mağdurlara yönelik bir yasal bir muhafaza olmadığını fark etmiş.
Stealthing’in Şili’de maddelere geçmesi gerektiğine karar vermiş ve bir yasa tasarısı hazırlamış.
Maite Orsini
“Stealthing’e İspanyolcada bir karşılık bulma konusunda çok tartıştık lakin ben buna karşı çıktım. Buna maruz kalanların internette arama yapıp istedikleri bilgiye ulaşabilmeleri için sözcüğün İngilizce kalması gerektiğini savundum.
Şili’de “Stealthing” yasa tasarısı Ocak’ta parlamentonun alt kanadının onayını aldı ve senatoya havale edildi.
Orsini’nin tasarısı stealthing’in bir cinsel atak olarak cezalandırılmasını öngörüyor.
Dr. Tranchese, “Bunu bayanların lisanın gücünü ellerine almaları” olarak niteliyor ve “Sözlükleri düşünün. Sözlükleri kim yazıyor? Klasik olarak erkekler. Zira bayanların muharrir, avukat ya da hekim olmalarına müsaade verilmiyordu. Bilgi, mana yaratma süreci erkeklere mahsus bir şeydi.”
Orsini de “Bu çeşit hücumlara maruz kalanlar için lisanın değerli rol oynayabileceğini belirterek “Daha evvel belirli bir sözcükle tanımlanmayan bu tıp davranışların ismini koymak mağdurların kendilerini mağdur olarak kabul etmesini sağlayabilir” diyor:
“Stealthing’in bu türlü bir hatanın varlığı konusunda farkındalık yaratabilmesi için ceza kanunumuza girmesini istedim. Bu sayede bu türlü bir cürmün mağduru olan bayanlar ve kızlar bunun maddelerimizde yer aldığını görüp şikayette bulunabilir.”
Downblousing
Kuzey İrlandalı bir siyasetçiye nazaran lisan, birebir vakitte bayanların kamusal alanlarda nasıl kendilerini daha az inançta hissettiklerini anlamak için de kullanılıyor.
Eski Adalet Bakanı Naomi Long tarafından Mart’ta Kuzey İrlanda parlamentosuna yeni bir cinsel taarruz tasarısı sunuldu.
Bu tasarı da “downblousing” üzere birkaç yeni kavram da yer alıyor.
Downblousing, bir kişinin isteği olmadan üstten bedeninin üst kısmının fotoğrafını çekmek manasına geliyor.
Neil Harrison
Long, “Bu çok farklı bir taciz tipi. Bayanı aşağılamayı, değersizleştirmeyi ve korkutmayı amaçlıyor” diyor.
Naomi Long, daha evvel maddelerde bu türlü bir tarifinin olmamasının hem mağdurların hem de polis için zorluğa neden olduğunu, zira kimsenin ne yapılacağını bilemediğini söylüyor:
“Mahremiyetinizin ihlal edildiğini biliyorsunuz, bunun sizde telaş yarattığını biliyorsunuz ve kendinizi aşağılanmış hissediyorsunuz. Polise gidiyorsunuz lakin polis bunun hata olup olmadığından emin değil. Bu çok telaş verici bir durum.”
Kuzey İrlanda Birleşik Krallık’ta downblousing’i cürüm sayan birinci yer. Bunu İngiltere ve Galler’in izlemesi bekleniyor.
Dilin fonksiyonu
Prof. Lera Boroditsky, insanların “nasıl bu kadar zeki olduğu” sorusunun karşılığını arıyor. Ve lisanın bunda çok değerli bir rolü olduğunu söylüyor:
“Diller canlıdır. Gereksinimlerimize nazaran bunları değiştirebiliriz. Gerçeklik, konuştuğumuz lisanın düşünme biçimimizi nasıl etkilediği, tıpkı vakitte etrafımızdaki insanların konuşma biçimlerini değiştirebilmek için kendi konuşma formumuzu nasıl değiştirmeye çalışabileceğimiz konusunda inanılmaz soruları gündeme getiriyor.”
Bilişsel bilimci Prof. Borodistsky, zihinlerimizle lisan ve gerçeklik ortasındaki ilgiyi imceliyor. Bilhassa de toplumda nasıl mana yarattığımızı:
“Belli bir kavrama verdiğimiz ismin tesirini değerlendirirken bunun özgüllüğünü de dikkate almalıyız. Evvelce cinsel akın mağdurlarına ‘Bu seni öperken mi oldu?” diye sorulabilirdi. Birçok kişi için öpmek beğenilen bir şeydir. Fakat bir yabancıya ağız temasına zorlanmak değil.”
“Yani buna öpme değil “Ağızla temasa zorlanmak” derseniz heyet üyelerinin zihninde büsbütün farklı bir imge yaratmış olursunuz. Bu özgüllük, daha bildik ve genel bir sözcükten çok farklı duygusal reaksiyon yaratır.
Evlilik içi tecavüz
Lamya Lofty, Mısırlı bayanların karşılaştığı şiddet ve taciz olaylarını her gün dinliyor. Bunlar ortasında ekseriyetle polise ihbar edilmeyen evlilik içi tecavüz olayları da var.
Lofty, “Kadınların kendileri bu durumda şiddete maruz kaldıklarının farkında olmayabiliyor, sorun bu” diyor.
Yeni Bayan Vakfı’nda yöneticilik yapan Lamya Lofty taciz edilen bayanlara sığınacak bir yer sağlıyor ve eşler ortasındaki arabuluculuk sürecini takip ediyor.
Dünya Sıhhat Örgütü’nün 2018’de yayımladığı bir rapora nazaran Mısır’da 15 ila 49 yaş ortasında evli ya da erkek arkadaşı olan bayanların yüzde 30’u eşlerinden en az bir sefer fiziki ya da cinsel şiddet gördüğünü söylüyor.
Eşlerinin tecavüzüne uğrayan bayanların birçoğu kendini tecavüz kurbanı olarak tanımlamıyor.
“Öyleyse bu bayanlar kime, hangi bahiste şikayette bulunsun?” diye soruyor Lamya Lofty.
Mısır maddeleri tecavüzden hatalı bulunan bir erkeğin müebbet mahpusa – hatta idam cezasına – çarptırılmasını öngörebiliyor. Ama ceza kanununda evlilik içi tecavüz tanımlanmamış.
Lamya Lofty’nin vakfı, bilhassa evlilik içi tecavüzü zikreden ve bir cürüm olarak tanımlanmasını talep eden yasa teklifinin hazırlanmasına yardımcı oldu.
Meclise ikinci defa bu istikamette bir teklif sunulduğunu söyleyen Lofty, hususun gündeme alınmasını bekliyor.
“Tecavüz, toplumun reddettiği ve cezalandırdığı bir husus. Evlilik bağında bu terimi kullanmak istememelerinin sebebi bu” diyor.
Lofty lisandaki sınırlamaların siyaset oluşturmayı aşıp gündelik diyaloglara nüfuz ettiğini söylüyor. Lofty’e nazaran “Aghtesab zawgy” sözü “evlilik içi tecavüz” manasına geliyor. Bu söz Mısır’da insan hakları aktivistleri tarafından 80’li yıllardan beri kullanılıyor. Lakin vakit için bunun kullanımı dar bir etrafla hudutlu kaldı.
Ama artık durum yavaş yavaş değişiyor. 2020’de yayınlanan Newton’s Game’de (Newton’ın Oyunu) kocanın karısına tecavüz ettiği bir sahne var.
Lofty, “Bu sahneyi görür görmez ‘Bu bizde de oluyor’ dedim. Kimileri daha sonra ‘aghtesab zawgy’ı bile kullanmaya başladı. Bana ‘Eğer bu bize de oluyor’ dersek bizi ciddiye alırlar mı? diye soranlar oldu. Halbuki daha evvel bu türlü bir şey yokmuş üzere susturulduk ve yok sayıldık”
Katkıda bulunanlar: Inma Gil, Valeria Perasso, Sara Abou Bakr.
Ana görsel: Ghazal Farkhari @rasmorwaj