Dr. Mahfi Eğilmez
Türkiye’de enflasyonda son bir buçuk yılda süratli bir artış yaşandı. Buna karşılık talep canlı kalmaya devam etti. İktisadın tahminen de en geçerli maddelerinden birisi olan talep maddesine nazaran, düşük mal olarak nitelenen mallar hariç tutulursa, fiyatı artan mala yönelik talebin düşmesi gerekir. Halbuki Türkiye’de tam aksisi oluyor: Fiyatlar süratle arttığı halde fiyatı yükselen mallara yönelik talep de artıyor. Çelişkili üzere görünen bu durumu açıklamak için iki değişkene yakından bakmamız gerekiyor: Enflasyon ve faiz. Mevcut enflasyon oranı resmi bilgilere nazaran yüzde 85, buna karşılık bankaların mevduata verdiği faiz yüzde 20 dolayında. TCMB’nin piyasa iştirakçileri anketinde 12 ay sonrası (Kasım 2023) için beklenen enflasyon oranı yüzde 37,5. Bunu şayet genel beklenti olarak kabul edersek gerçek faiz [(1 + Nominal Faiz) / (1 + Beklenen Enflasyon) -1 =] yüzde eksi 12,7 çıkıyor. Bu durumda bankaya mevduat yapmak satın alma gücü kaybı yaratacağı için büyük tasarruf sahipleri gayrimenkul alımına, borsaya, arabalarını yenisiyle değiştirmeye yönelirken, bunları alma imkânı olmayan küçük tasarruf sahipleri ileride daha da artacağını düşündüğü malları satın alıp stoklamaya ve şayet kısmen borsaya yöneliyor. Özetle Türkiye’de ortaya çıkan bu faiz enflasyon tutarsızlığı nedeniyle bir çeşit paradan kaçış süreci yaşanıyor ve bu süreç enflasyonu da körüklüyor. Olayı tahlil edemeyenler, piyasada iktisadında hiçbir pahası olmayan ‘fahiş fiyat’ telaffuzuna inanarak daima birlikte marketleri suçlamaya yöneliyor.
Son periyoda kadar tasarruf sahiplerinin bir kısmı anaparayı korumak için döviz alımına da yöneliyordu, bankaların döviz mevduatı tutması cezalandırılmaya başlayınca bankaların müşterilerini farklı alanlara yönlendirmesi sonucu dövize talep eskisine nazaran düştü.
Faizlerin, enflasyonun çok altında kalması sonucu gerçek bireyler ve şirketler fazla fonlarını borsaya yatırmayı tercih ediyor. Son periyotlarda borsada ortaya çıkan olağan dışı yükselişler tümüyle bu ‘yönlendirilmiş talepten’ kaynaklanıyor. Bir derenin yatağını değiştirmek için önüne bir duvar yaparsanız dere öteki tarafa yanlışsız akmaya başlar. Aşağı üst borsada olan budur. Borsayı hiç düşünmemiş olanlar bile faizden getiri elde edemeyeceğini, anaparasını koruyamayacağını görünce tasarrufunu pay senetlerine yatırmaya yöneliyor ve o nedenle pay senetlerinin pahaları ve hasebiyle BIST 100 endeksi fırlayıp gidiyor.
Bu zorlama iktisat siyaseti şimdilik tüketim yüklü büyümeye ve istihdama dayanak oluyor üzere görünse de başta gayrimenkul ve borsa olmak üzere çeşitli alanlarda balonlar oluşmasına yol açıyor.
Böyle bir ortamda ‘borsa rekorlara doymuyor, demek ki iktisat düzgün gidiyor’ demek gerçekçi değil. Günü gelip de faiz enflasyon seviyesine çıkarılmak zorunda kalınınca o rekorlara doymayan borsadaki pay bedelleri ve gayrimenkul fiyatları bu sefer çöküşlere doymaz hale gelecek.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in blog sitesinden alınmıştır